jueves, 23 de febrero de 2012

COUSAS QUE SE PERDEN NA ALTA XEABRA( Y EN LA BAJA) -FIN



 Probable orixen do carro xabrés e galego.

 ¿Quén sabe cantos séculos levaban os carros dos nosos antergos rodando polo mundo?.No Piamonte italiano, nunha descuberta arqueolóxica feita na terramara de Mercurano, ó pé dos Alpes apareceu unha roda coma as que teñen inda os carros que quedan enteiros por Val dos Marcos. Teñen un mión dúas cambas e os ollais. Esto era na terramara de Mercurano na Idade do Bronce. Según  Florentino López Cuevillas, no Miño portugués, no exvoto de Arnoia, hai duas xugadas xunxidas en dous carros; O exvoto de Arnoia e conteporáneo dos nosos castros, polo que antes, xa antes da Idade do Bronce, na Idade do Ferro, xa os carros andanban dando berros polos camiños e inundando os vales e lombeiros dos seus rechouchíos.
 ¡Cantas veces, eu os teño escoitado, traendo centeo, torgos, rachos e levando esterco nos renovos!
O mellor tamén serviron para axudar nas liortas das invasión tribais e non tribais. ¡Cuantas cousas nos podian contar se é que teñen entre eles a súa história!¡O mellor os cantos eran unha maneira de referir a súa!
¡Xa teñen desaparecido tantas cousas, que me temo que os carros non le queden xa días!
  Tamén me quero laiar de todas esas cousas que agora están en vías de desaparición, que se non hai remedio marcharán con todo aquelo que xa desapareceu, ainda que hai cousas que sería importante preservalas como parte dunha cultura que foi destas terras, sempre olvidadas, e as veces algo asoballadas.
 Xa desapareceron vestidos tradicionais ou case, enseres e apeiros de labranza, as maneiras de falar, esa fermosa fala entre galego portugués e castelán, que xa os novos caseque non coñecen. Ë como se unha airazada arrastrera eso como se fora unha névoa.
 Tamén morreron crenzas e costumes, bailes e música e cancións.
 Xa non se fai seitura e como consecuencia non se sinten as cantigas dos seitureiros, nin os berros dos mesmos.
 Son dos que opinan que cualquer tempo pasado non foi mellor, mais todo aquelo que formaba parte dunha cultura,deberia terse en conta. ¡A cultura dos nosos antergos!
 O carro tamén se marcha con todas estas cousas. O malo é que chegados o punto actual dunha economia que solo fixo que especular,  e tentar ter un crecemento sin límite e sen ter en conta que estamos vivindo nun Planeta no que todos os recursos son limitados. Digo mais: OS RECURSOS DEBERIAN SER DE TODOS E NON SO DE UNS POUCOS.
 ¿Qué estarán pensando todos aqueles que viviron da terra, querendoa, conservandoa, e tamén as veces odiandoa polo escaso rendemento?
 Inda recordo eu as verbas dun vello de Sancibrao con relación o lume que queimaba os montes. Decia que o monte solo se debia queimar cando era totalmente preciso, e se había que facelo deneriase facer con moito sentidiño, pous en definitiva, era de onde se vivía.

miércoles, 22 de febrero de 2012

CRENZAS DE XENTE NA REPUBLICA DOMINICANA.


 É unha rapaza moi áxil e lizgaira. Non para nin un momento detrás da barra do bar onde traballa. Atende os clientes, mete a louza no lavavaixelas, pasa o pano limpando as pegadas dos vasos e botellas e tamén colle a basoira pra retirar os restos que  o personal, guarro as veces, deixa polo chan.
 Outro día, aparecin polo bar, a tomar un “chupito”, de licorcafé, e por unha desas casualidades que hai as veces, estivemos os dous solos.
 Desde tempo atrás tíñamos pendente unha conversa. Mellor dito era ela a que tiña, unha promesa feita. Medio en broma medio en serio, eu preguntérale se coñecia algunha história da sua terra e xentes. Díxome que tiña moitas, mais que sobremaneira acordábase de unha que le sucedera a ela.
 Ela chámase Jhoane, é natural da República Dominicana, e veu a España coa  idea de aforrar uns poucos euros, para voltar a sua terra e invertilos en algo que le proporcione un traballo e unha maneira de vivir. Non le preguntei os anos, mais non debe ter inda os trinta.
 Aprecian-na no choio, e seguro que aforra cartos para montar algo. Espero que le vaia moi ben. Creo que o merece.
 Eu pedírale que me contera algo desas cousas que por alí son tabú, como os embruxamentos ou os males de ollo ou cousa parecida. Dixo que me ia contar un acaecido real que le pasara a ela e a seu hirman, un ano mais vello que ela.
 Empezou:
 Vivíamos nunha casiña nun barrio de Santo Domingo. Era unha casa de planta baixa. Morábamos na casa os catro, os nosos pais, meu hirmán e mais eu. Nos tíñamos, eu sete anos e meu hirmán oito.
 Durmíamos os dous no mesmo cuarto. A casa era pequena; o noso cuarto o dos pais e unha cociña que tamén facía as veces de comedor.
 A casa estaba, como case todas as do barrio, tellada con planchas de cinc, e con paredes febles e fiestras sen moita seguridade. Nos barrios pobres naide entra a roubar a miséria dos veciños.
 Sucedeu que durante un tempo, cando se levantaban os dous hirmans pola mañá, aparecian con marcas como de mordeduras e chupons, nos brazos, pernas e outras partes do corpo. Aquelo molestábales, tiñan escozores e algún pequeno dolor nas zonas afectadas. Os pais, despous de uns días, leveron-nos a un médico que non lle deu demasiada importancia a aquelo.
 Apareceron mais casos iguais polo barrio, e escomenzou un run run entre os veciños. As autoridades non fixeron caso e a cousa seguia.
 Unha avoa dos rapaces, díxole os pais que seguro que era unha bruxa. Debian de vixiar que non entrera pola noite nada nin naide no cuarto.
 Na primeira noite de vixilia, estivo hasta mais de media noite a mai con eles. Non pasou nada e a mai foise a súa cama. De madrugada os rapaces sentiron un ruido no teito de cinc, e o pouco tempo sentiron unha presencia dentro do cuarto. Chameron polos pais e cuando este viñeron, o parecer saiu pola fiestra un gato negro. A rapaza e o hirmán decian que tiña cara de persoa.
 Como a cousa tamén pasaba noutras casas, os veciños formeron patrullas nocturnas para vixiar, o que non facian as autoridades. Foise descubrindo as andainas dun gato negro que rondaba os louxados e liscaba sempre a unha casa que estaba arredada das outras e na que vivia unha señora vella.
 Unha noite cerqueron o gato nunha casa, mais non foron quen de collelo, pois choutou polo alto dos louxados saltando dun a otro. Unha muller levaba un fardelo con sal e o pasar o gato por enriba dela, mandoule uns puñados de sal que o fixo caer o chan. Mais cuando caia viron que collia a forma da muller vella da casa isolada. Tenteron collela, mais ela, bufando e pegando choutos conseguiu chegar a súa casa da que saiu montada nunha vasoira.
 Este foi o relato de Jhoane.
 Pregunteile se souberan algo mais da vella. Dixo que había tres versións. Unha era que morrera. Outra que se desficera no aire. Mais ela pensaba que a real era a que decia que lisquera para unha praia na que habia unha cova onde vivia, e seguia de cando en vez chuchando nalgúns meninos.

martes, 21 de febrero de 2012

COUSAS QUE SE PERDEN NA ALTA XEABRA( Y EN LA BAJA)


O chapapote, agora, na Alta Xeabra xa chega hastas as serras. ¡Sempre se viviu mal na zona, mais agora damosle posibilidades o gran capital!. ¡Pobriño capital e capitalistas, ¡que  ia ser deles se non asoballeran nos lugares onde non hai nin policia nin guardia civil que defendan os intereses daquele descendentes daquelas persoas que un dia, xa lonxano, se hipotequeron pedindo diñeiro para pagar, primeiro os terreos ós feudais, e logo para pagar os impostos dos de sempre.
 Bueno, non era desto do que queria falar. Hoxe toca falar dunha cousa, que espero  non sexa a única da que me faga eco.
 Quero falar daquelo que xa se perdeu ou se está perdendo na nosa comarca. Hoxe vou falar da perda do CARRO DAS VACAS.
 Hoxe pola banda do Val do Tuela, concretamente en Val dos Marcos, xa non cantan os carros. Nin na acarrexa, nin na herba, nin na leña, nin en levar esterco as leiras.
 Acarrexa xa non hai, no hai sementeira, non hai vacas, polo que a herba non fai falla, leña tampouco, pous non se fai lume para quentarse nin pra facerle de comer os porcos, nin as persoas. A leña traen-na de fora, o xamón tamén igual que os chourizos as patatas e todo o resto de cousas que había. Todo elo sen falar de cuando habia liño que servía para facer roupa, tanto de camas como de abrigo para a xente que alí VIVIA. Hoxe mercase todo. ¡Problema! dentro de nada o diñeiro non chegará. ¿Seremos capaces de volver a pór a andar toda aquela maneira de vivir?.
 Houbo épocas nas que os carros cantaban polos camiños sinuosos e torcidos, con subidas e baixadas, nas que para subir necesitábase cuártia e para baixa apretar as terraxas.
 Coido que cuando mellor cantaban os carros era na acarrexa. De todo era sabido que a palla cargada de grau pesa. Eso facia que os eixes se queixeran, aparte de que cuando, diante das vacas as ia “chamando” un mozo, ó chegar o Camiño Novo paraba a xunta e aprteba ben as terraxas para facer que cantase mais e mellor.
 Antes facíanse os carros; a aixeda de negrillo e o eixe de afreixo. Os negrillos enfaderonse por pensar que xa non sirven para nada.
 Dise por ahí que hai un hongo que fai que os negrillos morran. Eu creo que non é certo, morren, sobre todo en Val dos Marcos,. Os negrillos morren por que pensan que xa non sirven para facer aixedas de carros. Un ser vivo cando pensa que xa non sirve, decide morrer. Ë o que le pasou os negrillos. Veremos mais.

   Seguiremos informando.

miércoles, 15 de febrero de 2012

¡PREMONICIONS!



 Estando un día nun furancho, catando viños novos da comarca do Salnés, albariño e espadeiro, a conversa dos colegas de bebercio derivou cara moitas cousas divinas e humanas.
 Estaba na xuntanza un home que non aparentaba os anos que tiña. Rondaba os noventa, mais aparentaba uns sesenta e poucos.
 Non fora dós que mais falara. Escoitaba  e sonría, con ese sonriso característico de quén xa case o  sabe todo  desta vida, mais inda, de cando en vez gusta de escoitar cousas. Seguramente cousas que recorda de novo e olvidadas, ou que oia por primeira vez.
 Cuando falaba tiña unha voz clara e limpa, pousada e cun deixe de picardía tanto na fala como nuns chispeantes ollos, que xa tiñan visto case de todo.
 A conversa derivou, case ó fin da xuntanaza, o que nunca pode faltar nunha terra como a de Galicia, terra na que acaba o mundo. Nese lugar de maravilla na que xa os romanos intelixentes se acomodaban no Facho de Fisterra, onde todalas tarde no solpor, miraban como o astro rei se apagaba mergullandose no “Mare Tenebrosum”. Incluso había algúns que decian que se oía o ruido do sol o apagarse, como cuando o ferreiro na súa forxa, metía o ferro candente para darle temple na pía chea de auga.
 O acabar o viño e o polbo, navallas xa non quedaban e as nécoras xa se acaberan, chegou a hora de liscar cada un para a súa casa.
 Dixenle o a aquel home vello, se quería que o acercase a sua casa, pous deducira que non quedaba lonxe da miña. Agradeceumo e díxome que sí, que vivia cun fillo nun piso da Travesia de Vigo.
 Como no furancho se falara de cousas do outro mundo, e eu pensera que aquel home sabía moito mais do que dixera, inquirinle  sobre o que el pensaba da Santa Compaña e se creia que era certo o que se decía dela. El contestoume que sí que creia nela e que tiña datos obxetivos que o demostraban. Díxome que se tiña tempo e quería podiamos quedar algún día en vernos na casa dos seus pais, onde inda vivía un hirmau seu e podíame contar a história que le acaecera o seu propio pai, da que él e seu hirman foran testigos cando eran mozotes. Quedemos en ir un día.
 Chegou o día que él sinalera. Saímos pola tarde camiño de unha pequena aldea na beira do rio Lerez alá pola Terra de Montes. Deixemo avisado que seguramente non volveríamos hasta o día seguinte. O seu hirman tiña labores de campo e para charlar era mellor de noite a carón do lume da lareira, na casa vella, e cun bon caneco de viño da casa, xamon e uns liscos feitos ó lume das brasas.
 A casa vella estaba arredada da parroquia e isolada a case un kilómetro das outras casas. Cerca da casa estaba o antergo Sagrado, lugar onde na época de seu pai se anterraban os vciños que decidian abandonar esta vida.
 Contéronme que seu pai era o enterrador. Ofico polo que non cobraba nada. No concello como recompensa polo seu traballo déranle o terreo onde estaba a casa, e un pequeno prado que fora da igrexa, a carón do Sagrado e da Igrexa.
 Despous de cenar as maravillas dunha casa de labregos, xa digo, xamón, liscos, e uns ovos fritidos pola cuñada do meu novo amigo, acompañado todo por un estupendo viño da casa, e á hora de gorentar un estupendo licorcafé, díxole ó hirmán que me contera o caso do seu pai co seu hirmán.
  “.-Como dixo meu hirmán, o noso pai era o enterrador da aldea. Daquela os enterros eran na terra. Facíase a cova onde se enterraba o difunto, logo cubríase outra vez con terra e mais tarde, se a familia tiña algún diñeiro, mandaban facer unha lápida onde se puña a data do deceso.
     O papá tiña un don; sempre se enteraba uns días antes da morte dos veciños. Había xente que le creia, a tamén habia quen facía burla daquelo.
 Nos eramos novos e non creiamos demasiado naquelo, ainda que a nosa mai decía que era certo. Non le daban importancia pous o parecer o noso avó xa tiña o mesmo don.
 Nun vrao, atarefados todos na reccollida do centeo, e demais traballos da época, despous de estar traballando na eira, chegou a hora de ir a cama.
 Estábamos todos derreados polo esforzo do día, deitémonos cedo. Este e mais eu durmíamos xuntos no mesmo cuarto. Caimos na cama e quedémonos fritos o instante.
 A media noite sentimos chorar á nosa mai. O pai trataba de calmala, e decíale que o mellor desta vez estaba errado.
 Contounos a mai que o pai se erguera da cama, e asomérase a fiestra. Estivo alí un bon cacho, e cando volveu a cama ia chorando. Díxole que acababa de ver seu hirman mais vello, que viñera a despedirse. En dous días íase ó outromundo. A muller botouse a chorar, e foi cando nos espertemos. Decíale o pai que seguro que era un erro, pous o hirmán estaba sano e forte coma un buxo.
 Nos tratemos de calmalos decindo que seguro que o tiña soñado, ¿Cómo ia morrer o tiu, se non tiña enfermidade ningunha?.
 No seguinte día, pola tardiña, o hirman do noso pai, morreu de morte repentina. No día seguinte o hirman fixera a cova, enterrera-o, e tiña xa arranxada unha lápida.”

 Naquela noite, eu, estiven toda en vela. Tiña medo de que alguén se viñera despedir de min.

miércoles, 8 de febrero de 2012

A LENDA DE SAN ANDRES DE TEIXIDO


 Hai en Galicia un pequeno santuário, que é menos coñecido que a grande catedral adicada ó apostolo Sant Iago. Hai maliciosos que dín que neste último non está soterrado o apostolo de Xesús, senón o primeiro mártir galego decapitado polo poder terrenal acusado pola envexa de uns cregos que xa daquela empezaban a ter privilixeios terrenais: Prisciliano. Esto é outra históri.
 O santuário de San Andrés de Teixido, que é ó que nos queremos referir, está no concello de Cedeira na parroquia de Régua. Está a aldea deitada na pendente menos agreste da serra da Capelada.
 Nesta serra están os cantís mais altos da peninsula, e seguramente os terceiros mais altos do mundo.
 A peregrinación a San Andrés parece que se iniciou na idade do  ferro. Mais tarde o apostolo Andrés, de Xesus de Nazaret, veu á fin do mundo a cristianizar a comarca, mais o marketing de Santiago, debía ser mais efectivo que o del, e por cada peregrino que chegaba a súa capela en Teixido, chegaban mais de cen a Compostela.
 Andaba, entonces o pobre Andrés un pouco amuado, vagando pola serra e os seus carreiros, con algúns ciumes do seu colega de Compostela por mor da pouca asistencia que tiñan os seus dominios. 
 Estando nesas, atopouno a Noso Señor, que viñera a dar unha volta polo finisterre a ver que tal andaban as captacións de feligreses, e que se acerquera a darle ánimos. O velo tan apenado preguntoule que le pasaba, o que o apostolo respondeo:
 “Divino Mestre: ando cabizbaixo e triste porque, vexo que de todo o mundo veñen xentes a visitar o teu discipulo Santiago, que está en boa terra e ten bos camiños para que xente chegue anda él; sofren e padecen nas longas viaxes hasta Compostela, e con todo a humildade Señor chegan. En troques ninguén vén  a pé de min.Sempre estou soliño ou case, coma se eu nor fose tamén un voso apostolo.”
 O Noso Señor, mirándoo con agarimo díxolle:
 Está ben, Andrés, ti non serás menos que Xacobe. De hoxe en diante prométote que ninguén entrará no ceo sen ter visitado o teu santuário, polo menos unha vez na vida; e aquel que non o faga en vivo terá que facelo despois de morto.
 Desde aquela quedou o dito de que A San Andrés de Teixido, irá de morto quen non foi de vivo.
 Cando os romeiros van a San Andrés, non poden pisar ningún becho que se les cruce, nin matar ningún. Tanto voador como reptil, pous as almiñas dos mortos que non foron de vivos metense en corpos de animais pequenos para cumplir co mandato Divino. Xa sabedes que os camiños do Señor son infindos, e axuda a todos os fieis  a ir a San Andrés de Teixido do mellor xeito posible.
 Nunha ocasión ian a San Andrés de Teixido uns mozos de Lalín. No camiño, no penúltimo milladoiro, antes de chegar a aldea atopáronse cunha calivera. Un deles atízoule unha patada hacia adiante e a calivera rodou polo camiño. Animados os outros fan o mesmo e acercanha un treito. Entón un dos mozos dile os demais que é mellor deixala, mais outro contesta: “ E mellor levála hasta a aldea, pois xa queda pouco. Podemola invitar a comer con nos o chegar”.
 Chegan a San Andrés; Alí a caliveira múdase na cabeza dun cristián que les dí ós mozos “Moitas gracias, amigos, pois coa vosa axuda puiden chegar ata o Santuarío pra poder facer a romaxe que non fixen en vida”.

( Información sacada de relatos de L. Carré Alvarellos, dunha lenda publicada na revista Nos e das Lendas Galegas de tradición oral recopiladas por González Reoredo adaptada por G. Fernánde Alvarez).

lunes, 6 de febrero de 2012

IN MEMORIAM.


 Nacera nunha familia de agricultores de subsistencia. Nacera na mesma terra de direxentes políticos coñecidos. Era intelixente, traballadora e moi fermosa, moi fermosa.
 Casou noviña. Casou cun veciño despous dun noviazgo desde case nenos.
 Había que gañarse a vida. Unha vida nova.Seguian aquel dito antergo que dice : o casado casa quere.
 Na terra que mais políticos ten dado, non habia choio. O choio estaba en terras onde escaseaban os politicos. O mellor é por eso que nesa terra non hai choio. Os políticos debense a aqueles que le pagan por defender as suas ideas, mellor pagar que baixarse a traballar. Podense romper a unllas. Esas unllas que solo estan sucias cando hai que metelas na “fariña”.
 Bilbao foi a sua segunda terra, traballeron a reo para sacar a sua vida adiante, e mais tarde os fillos, que xa son mais vascos que galegos.
 Hoxe, despous de oitenta e catro anos de vida e sesenta vivindo no Pais Vasco, deixounos. Decidiu que era hora de descansar, e marchou nesa viaxe que algú día  todos emprenderemos.
 Deixa dous fillos, e catro netos. O marido xa se adiantou na viaxe en uns vinte anos, Os Altos Hornos, era o que tiñan, a mania de acortarle a vida a aqueles que facian posible a súa existencia.
 Vai moi pouco tamén morreo un politico da mesma terra. Tanto os estamentos civís como a igrexa co seu mandamais a cabeza, que tamén é da mesma terra, fixeronle os honores. Houbo panexíricos de todas as cores, algúns facian a un porse roxo de vergoña allea. Os medios de comunicación, a pesar dos estacazo que este politico les atizou, tamén inclineron a cerviz. ¡Que pena!
  A miña amiga, non saiu nos medios, nin sairá. Salvo a familia nadie se acordará dela. Seguramente a ela importarale un  carallo. Importábanle moito a súa familia, os amigos e a boa xente, o demais dábale igual, tirando a nada.
 Hoxe quero deixar constancia aiquí de que Puri Lage Grandio, era unha muller amante da familia, e amiga das suas amizades, e transixente en casi todas as debilidades humanas.
 Puri: Non te preocupes por non ter sitio nos medios de comunicación. Que sepas que por aiqui seguirásete a querer e mentres a memória esté activa estarás nela, igual que todos aqueles que te precederon, os que tamén queremos.
 

sábado, 4 de febrero de 2012

CARTA OS ADMIRADORES.



Querido mundo mundial:
                                          Xa vai uns poucos días que non poño signos, eses signos que chamamos letras, uns detrás dos outros os cuais según o antiguo Catón daban lugar as sílabas e estas unidas as verbas.
                                          Pous ben, non é por perguiza, nin por non ter ganas solo é porque últimamente estou algo atarefado.
                                           Vereis, desde fai un tempo iniciei unha actividade nova, que en principio absorbeme tempo e as veces capacidade mental. Empecei a estudiar algo que a medida que vou coñecendo mellor mais me absorbe. Estou estudiando música.
                                           Solfeo e instrumento. Eso é a miña iniciación no mundo músical.
                                           Teño a sorte de ter dous profesores moi avezados nese mundo músical ainda que son bastante novos. Levan mais de quince anos estudiando música, interpretando música, dirixindo orquestas e ensinando, e inda siguen nelo. Quero decir con esto que eu terei a sorte de estudiar, e cando morra inda non saberei casi nada. E bonito pensar neso, é casi como a propia vida, cuando a acabas seguro que inda non a coñeces demasiado ben.
                                           Non quero descubrir que tipo de instrumento estou estudiando, ainda que polo que me dicen nas aulas, parece que escollín un dos mais difíciles. Eu pensaba que non. Ignorante que é un.
                                           Bueno o caso é ese. Xa empezo a ter ofertas de vários directores mundiais para que les dé color os seu concertos, claro que agora estou liado cunha familia de negras, blancas, redondas, corcheas e demais damas deste mundo. Tíñais que velas, cada unha coa súa forma, os seus falares e demais. Todas tentan que eu me enguedelle, e a bofé que as veces o consiguen.
                                           Na próxima vez que fale desto, xa vos direi onde podedes conseguir mercar as marabillas misacais dun Xabres da Teixeira e Sancibrao, namentras recibide todos unha forte aperta deste avo “Cebolleta” que seguirá dando a tabarra coas súas histórias.
                                          Hoxe entereime do pasamento do amigo Angel do ti Fidel, como non quero facerme o falador ou escribidor de decesos na nosa terra, solo decir que era un home o que eu tiña moito cariño, e constame que él a min. Non sei se Deus me fará moito caso, mais o meu Pai Noso non faltará. A miña devoción o mellor sí. Espero que o Gran Facedor non teña en conta esto último, e o axude no pasamento.
                                          Sen mais por hoxe, recibide todos unha aperta como xa dixen, e a ver se dentro de pouco nos vemos pola terriña.
                                          Abrazos.

                       Firmado: Xanbrés da Teixeira.